در مقدمه عرض می کنیم که هدف زندگی چیزی جز قرب به خداوند نیست. قرآن کریم می فرماید:
و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین حنفاء (سوره بینه، آیه 5 ). مردم هیچ ماموریتى ندارند جز این که خداوند را مخلصانه عبادت کنند، یعنى فهمشان و عملشان براى خدا باشد و محصول اخلاص نیز لقاى الهی است. خلاصه پیام این آیه شریفه آن است که ما جز عبادت خدای متعال و قرب به او کاری در این دنیا نداریم. چه قدر این آیه زیبا است و چه مقدار تکلیف انسان را روشن می کند. دلیل آن هم این است که ما مخلوق مظهر خداوند هستیم و مظهر خدا کاری جز شناخت خدا و کسب رضایت خدا و ارتباط با خدا و قرب به خداوند ندارد.
البته کمال و سعادت او هم در همین رابطه با خداوند است و از همین طریق به همه چیز می رسد. حتی ارتباط با خود و ارتباط با طبیعت و جامعه نیز در همین راستا، یعنی در راستای ارتباط با خدا و پرستش او توجیه می شود.
منتهی نکته ای که باید دقت شود این است که موفقیت در این مسیر در صورتی است که انسان بداند قبل از مرحله و عرصه عبادت عرصه های راهبردی دیگری وجود دارد که موفقیت در آنها تضمین کننده این عرصه است.
بر این اساس می توان گفت: مهمترین عرصه های راهبردی ای که در خودسازی و پی ریزی ساختمان وجودی انسان مومن و سالم دخالت دارند عبارتند از:
1- تامین معیشت و کسب روزی حلال و تامین نیازهای طبیعی و تشکیل خانواده و حفظ سلامت بدن. می توان گفت: گام نخست, کسب روزی حلال است چون اگر لقمه انسان حلال نباشد, هرگز موفقیتی کسب نخواهد کرد.
2- عرصه آگاهی و بیداری و تحصیل علم. این راه با علم و آگاهی طی می شود و دانش اولین راهبرد معنوی مسیر کمال انسان است.
3- عرصه اخلاق: شامل سه عرصه کسب آزادی اخلاقی، اصلاح صفات درونی و اخلاق اجتماعی.
4- عرصه اطاعت و عبادت و تقرب به خداوند. مهمترین راهبرد انسان ساز رابطه و پیوند با خداوند و کسب رضایت او است و عرصه های قبلی برای رسیدن به این عرصه و زمینه ساز این مرحله است.
عرصه های یاد شده اگر چه عملا در عرض هم طی می شوند، ولی دارای نوعی تقدم و تاخر رتبی نیز هستند که روی هم سیستم علمی کاملی را برای ساخت انسان و همچنین جامعه انسانی ارایه می دهد. می توان گفت: در این مسیر ما با نقطه های آغاز سروکار داریم که باید در عرض هم برای آنها برنامه ریزی داشته باشیم اگر چه همانگونه که اشاره شد کسب روزی حلال را می توان به صورت مشخص برای این منظور تعیین کرد.
انسان بعد از اینکه از نظر معیشت و تامین نیازهای طبیعی به آرامش رسید و در نتیجه به فراقت و آرامش دست یافت, به تحصیل علم و آگاهی و بیداری نیاز دارد، بنابراین عرصه بیداری قبل از هر گونه حرکتی لازم است، بعد از آگاه و بیدار شدن، باید انسان خویش را از قید و بندهای اهل دنیا آزاد و خود را به صفات پسندیده اهل ایمان بیاراید، تا بتواند در عرصه عبادت موفق باشد و به کمال دست یابد.
بنابراین شما باید ملاحظه کنید اگر مراحل ساخت خود را به طور سازمان یافته و مرتب طی نکرده اید نواقصی را که به نظر می رسد جبران کنید, انشاالله به حیات طیبه، سالم و آرامی دست خواهید یافت.
برای تحقق این منظور پیشنهاد می کنیم ابتدا روی شخصیت خودتان یک بازنگری داشته باشید (خودشناسی) و بعد برنامه ای را برای بازسازی خود (خودسازی) تنظیم نمایید و با تمام نیرو آن را در زندگی خودتان عملی کنید و در این مسیر از عالمان اخلاقی و اهل راه هم استفاده کنید.
البته تزکیه نفس از نظر معنا شناسی بیشتر به جنبه های تخلیه ای, یعنی پاکسازی نفس از بدی ها و صفات اهل دنیا اشاره دارد, اما چون تخلیه به همراه تحلیه و تجلیه انجام می شود, بدون داشتن برنامه های اثباتی و عبادی موفقیت آمیز نخواهد بود,
برنامه زندگی مومن:
بعد از آشنایی با راهبرد های کلی لازم است برای خودسازی و تزکیه نفس برنامه ریزی صورت بگیرد. از آنجا که انسان از دو بعد جسمی و روحی تشکیل شده و دارای نیازها و امیال متعدد مادی و معنوی است،برنامه ریزی ما هم باید جوابگوی این نیازها باشد.
برنامه ریزی غالباً به صورت شخصی است چون هر فردی در هر زمانی نیازهای خاصی دارد.حتی برنامه جوان ، میانسال و پیر،با هم تفاوت دارند.با این حال کلیاتی وجود دارد که هر فرد مؤمنی باید در برنامه خود آن را بگنجاند.
در این راستا امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند: انسان با ایمان، شبانه روز خود را سه بخش می کند، در بخشی به امور معنوی و عبادت خدا می پردازد، در بخشی به امور معیشتی همت می گمارد و در بخشی هم به استراحت و لذت مجاز و دلپسند خود روی می آورد. (نهج البلاغه حکمت 390)
این سخن حضرت ناظر به ابعاد مختلف وجودی انسان بوده و چارت کلی برنامه را مشخص می سازد.
بخش اول : امور معنوی و عبادی (خودسازی)
لازم نیست یک انسان 8 ساعت مشغول عبادت شود، بلکه این بخش به صورت یک راهبرد کلی شامل کسب علم, تزکیه نفس, اصلاح اخلاق و عبادت می شود. چون علم و تزکیه نفس و اخلاق همه در راستای خدایی شدن و قرب به خداوند است, عبادت محسوب می شود و حضرت (ع) نیز که فرموده اند: بخش اول عبادت, شامل تمامی فرایند معنوی خودسازی می شود.
روزی امیرالمؤمنین علیه السلام از بازار بصره می گذشت فرمود: ای دنیا پرستان روزها قسم یاد می کنید و شب ها در بسترهای خود به خواب می روید و ... پس چه زمانی زاد و توشه کسب خواهید کرد. مردی از حضرت پرسید: یا امیرالمؤمنین! اینان باید کسب معاش کنند. چه کنیم؟ حضرت فرمود: طلب معیشت از راه حلال، انسان را از عمل آخرت باز نمی دارد. (زهد اسلامی، سید محمد شفیعی مازندرانی ص68(اگر انسان در چارچوب شریعت حرکت کند، حتی کار او هم عبادت محسوب می شود. مهم این است که جایگاه خود را گم نکنیم. طبق این روایت حضرت علی علیه السلام اعتراض به غفلت آنان دارد که دائماً قسم یاد می کنند و فراموش کرده اند کجا هستند.
بنابراین عبادت معنای وسیعی دارد و هر فردی در هر جایی که باشد می تواند مشغول عبادت و حرکت به سمت خداوند باشد. برطرف کردن نیازهای مردم در محل کار نیز از بالاترین عبادات است.
علاوه بر برنامه های ثابت عبادی یک مؤمن مانند نماز ، روزه و...(انجام عبادات و ترک محرمات)، از برنامه هایی که باید در بخش اول قرار داده شود، ارتباط با قرآن و اهل بیت (ع) به صورت روزانه است. این ارتباط به صورت های مختلف می تواند باشد. حداقل آن خواندن چند آیه و تفکر در آن و سخنان ائمه اطهار (ع) است.حتی قرائت تنهای قرآن هم برکت آفرین است زیرا قرآن تماماً نور است .
از دیگر برنامه های عبادی که باید حداقل در برنامه هفتگی خود قرار دهیم ارتباط با دعاهای مذهبی است. دعای کمیل، ندبه ،زیارت عاشورا و... .این دعاها با مضامین و معانی بلندی که دارند، تاثیر به سزایی در سازندگی انسان دارند.
البته توجه به امور سیاسی جامعه مانند دشمن شناسی و جهاد و دفاع از دین و خدا و مبارزه با دشمنان و مقاومت در برابر آنان و تبعیت از رهبری دینی نیز از واجباتی است که مومن نباید از آن غفلت کند.
بخش دوم:کسب معیشت
بخشی از روز هم مخصوص کسب معیشت صحیح و حلال است که در صورت نیاز خانواده و فرزندان از نظر شرعی واجب نیز می باشد.
بخش سوم: استراحت و تفریح و لذت مجاز
این بخش، بسیار مهم و متأسفانه در میان برخی مؤمنان، فراموش شده است. تفریح، استراحت و لذت مجاز، انسان را شاداب و روح او را سالم نگه می دارد تا بهتر به دو بخش دیگر, یعنی عبادت و کسب معیشت بپردازد. اگر انسان با نیت خالص و برای بهبود کیفیت عبادت و کسب معیشت به استراحت و تفریح بپردازد، حتی این تفریح و استراحت هم عبادت محسوب می شود زیرا در جهتِ رسیدن به معبود است.
ورزش نیز در همین بخش می گنجد و برای همه مخصوصاً انسان مؤمن لازم و ضروری است. عقل سالم در بدن سالم است. ما باید همیشه خود را سرباز اسلام و ولایت بدانیم و از آمادگی بدنی خوبی برخوردار باشیم.
دستورالعمل و ریز برنامه عبادی:
برای داشتن یک برنامه عبادی روزانه، بهترین کار پیروی از سیرة امامان معصوم و تقلید از برنامة زندگی بزرگان دین چون امام خمینی می باشد.
به طور خلاصه می توان گفت که در یک برنامه روزانه رعایت موارد زیر لازم است.
1- انجام واجبات دینی و ترک محرّمات که از همه مهمتر است.
2- عمل به مستحبّات (تا حدّ امکان و با شادابی)
3- در صورت امکان همیشه با وضو بودن.
4- استغفار دائمی داشتن یا لااقل روزی صد یا هفتاد بار استغفار کردن برای کوتاهی های خود در بندگی خدا، یا ابراز بیزاری از گناه دیگران (بهترین عبادات برای استغفار از نظر اهل عرفان گفتن ذکر شریف یونسیّه صد مرتبه، پس از نماز صبح در حالت سجده می باشد : لا اله الا انت سبحانک انّی کنت من الظالمین : نیست خدایی جز تو، پاکی تو، همانا من از ظلم کنندگان و کوتاهی کنندگان هستم.
5- خواندن مداوم قرآن در هر روز، حداقل به اندازه یک یا پنج صفحه، و تا حدّ امکان به اندازة یک جزء و دقت در معانی آن که بسیار راهگشا می باشد.
6- خواندن دعاهای هر روز و زیارات مربوط به امامان معصوم در هر روز مخصوصاً دعای صباح، عهد، کمیل و ندبه( البته در صورت داشتن حوصله و حال لازم )
7- بجا آوردن نماز در اول وقت و تا حد امکان بجا آوردن نمازهای نافله و نمار جماعت
8- خواندن نماز شب یا قضا کردن آن در روز.
9- انجام صله رحم و مقید بودن به آن
10- کسب علم و مطالعه روزانه در حد امکان
11- همنشینی با خانواده و دلجویی از ایشان (پدر، مادر، همسر، فرزندان و )
12- خواستن توفیق از خداوند در تمامی مراحل زندگی و همیشه به یاد خدا بودن و همنشینی با اهل علم و تقوی
13- تفکر در احوالات امام زمان و اینکه آن عزیز همیشه ناظر بر اعمال ماست و توسل نمودن به حضرتش که بسیار مورد سفارش بزرگان دین بوده است
