سعادت حقیقی انسان رسیدن به کمال انسانی است و بالاترین سعادت رسیدن به قرب خداوند است و هر سعادت دیگر با این ملاک و معیار سنجیده می شود و برخی سعادت ها، سعادت های واسطه می باشند.
تکامل انسان و رسیدن او به کمالات واقعی و انسانی، تنها با اعمال و افعال اختیاری حاصل می شود و اگر عملی از روی اختیار نباشد، در تکامل انسان اثری ندارد. وقتی هدف والای انسان رسیدن به کمال و بالاترین کمال قرب به خداوند متعال بود، رسیدن به این هدف نیازمند پیمودن راهی مطمئن و ایمن و به دور از خطرها و انحرافات است. خداوندی که ما را فطرتا کمال خواه و جویای قرب به خود خلق کرده است، بدون شک راه رسیدن به این هدف والا را به ما نشان داده است. عمل به احکام الهی و واجبات و محرمات و نیز توجه به الهامات خیر و شر در درون ما، راه های رسیدن انسان به سعادت و کمال می باشند. ناگفته پیداست که تا انسان با راه آشنا نباشد و با آشنایان با راه آشنایی و ارتباط نداشته باشد، قادر به پیمودن آن به دور از انحراف و آسیب نمی باشد.
قرآن کریم و اولیای معصوم الهی، راه رسیدن به کمال را که همان صراط مستقیم و شاه راه مطمئن بندگی است برای ما بیان کرده اند و نیروی عقل ما و الهامات خوبی و بدی در درون ما نیز ما را در تشخیص راه درست یاری می کنند. دوری از وسوسه های شیاطین وعبادت خداوند که با عمل به احکام الهی و خواسته های ربوبی و قدم برداشتن در راه بندگی واقعی حاصل می شود همان صراط مستقیم الهی است: «الم اعهد الیکم یا بنی آدم الا تعبدوا الشیطان انه لکم عدو مبین و ان اعبدونی هذا صراط مستقیم» (یس، آیات 60 و 61). بنابراین برای رسیدن به کمال و سعادت حقیقی که همان نزدیک شدن به خداوند و قرب حق می باشد، راهی مطمئن تر و کوتاه تر و استوارتر از عمل به تکالیف شرعی و پیروی از دستورات الهی و پیامبر(ص) و اهل بیت پاک او(ع) نداریم و اگر راهی بهتر و کوتاه تر و مطمئن تر وجود داشت بدون شک خداوند متعال و اولیائش آن را برای ما بیان می کردند و ما را از آن محروم نمی کردند.
توجه داشته باشید که تکالیف الهی و واجبات و محرمات و مستحبات و مکروهات، تنها باری بر دوش ما و اثبات خدایی خداوند نمی باشد، بلکه اگر با دقت در آنها نظر شود، منطبق با فطرت خداجو و کمال طلب ما و راه مستقیم تکامل و رسیدن به سعادت و هدف می باشند و عمل به سفارش و دستورات معصومین(ع) به عنوان کسانی که خود راه سعادت را پیموده اند و با این راه و آفات و خطرات و موانع آن آشنایی کامل دارند و در واقع تکالیف الهی را به روشنی برای ما تفسیر و بیان کرده اند ضامن رسیدن به سعادت انسانی و الهی است.
بنابراین می توان گفت تنها راه سعادت دنیا و آخرت آن است که : 1- انسان فرمانهاى خدا را اطاعت و از نواهى او پرهیز نماید. 2- به آنچه خداوند پیش مىآورد؛ مانند فقر و ثروت، سلامت و بیمارى و ... راضى باشد و بکوشد از امتحانات الهى سرافراز برآید. 3- پیوسته به خدا توکل نموده وسعادت و کمال و خیر دو جهان را از او طلب نماید (ضمن تلاش و جدیت). 4- همواره در حال خوف و رجا و انابه باشد. 5- از هواهاى نفسانى دورى گزینید.
عواملی که مانع پیمودن راه کمال و نیل به سعادت انسان، فراوان است ولی مهمترین آنها عبارتند از:
1. تعلقات دنیوی: تعلقات مادی از موانع بزرگ سعادت انسان است. علاقه افراطی و خارج از چارچوب به مال و ثروت و جاه و مقام و ریاست، انسان را از حرکت و هجرت و سلوک به سوی سعادت حقیقی که همان قرب حق است باز می دارد. قلبی که با محسوسات انس گرفته و شیفته و دلباخته آنهاست، چگونه می تواند به طرف سعادت و به عالم بالا، صعود کند؟ دلی که جایگاه محبت امور فانی دنیوی است چگونه می تواند تجلیگاه انوار الهی باشد؟ حضرت صادق(ع) می فرماید: «حب الدنیا رأس کل خطیئه؛ محبت دنیا ریشه هر گناهی است» (بحارالانوار، ج 73، ص 90).
2. پیروی از هوای نفس: پیروی از هوا و هوس و تمایلات نفسانی و خواهش های دل مانع بزرگی در راه وصول به سعادت جاوید است. تمایلات نفسانی همانند دودهای غلیظ، خانه دل را تیره و تار می سازند و چنین دلی لایق تابش انوار پاک معنوی نمی باشد. هواها و هوس ها دایما قلب را آشفته و مضطرب می سازند و آن را به این طرف و آن طرف می کشانند و فرصت خلوت با خدا و انس با او را به قلب نمی دهند. فردی که شبانه روز به دنبال برآوردن خواسته های دلش می باشد، چه وقت می تواند از دنیا هجرت کند و از افق طبیعت و ماده به بارگاه قدس ربوبی پر بکشد؟
3. ضعف اراده: سستی اراده وعدم قدرت بر تصمیم گیری از موانع بزرگ راه است که انسان را از شروع در عمل باز می دارد ضعف اراده خود از پی نبردن به ارزش مقصد والا و سعادت ابدی انسان سرچشمه می گیرد. اگر انسان به عظمت مقصد و اهمیت سعادت خود پی ببرد، به طور جدی وارد عمل می شود و یأس و ناامیدی و سستی را از خویش دور می سازد.
4. پرحرفی و سخنان غیر ضروری و بی فایده: عادت به پرحرفی و بیان حرف های ناسنجیده و بیهوده، انسان را از حرکت و نیل به سعادت و مقصد باز می دارد و مانع توجه و حضور قلب می شود. زیاد حرف زدن و پراکنده گویی، فکر را پریشان می سازد و قدرت اندیشیدن صحیح و تشخیص صواب از ناصواب را از انسان می گیرد. پرحرفی نشانه کم عقلی است. علی(ع) در حدیثی می فرماید: «اذا تم العقل نقص الکلام؛ وقتی عقل کامل گردد سخن گفتن کم می شود» (بحارالانوار، ج 71، ص 290).
5. پرخوری و شکم پرستی: انسان با شکم انباشته از غذا نمی تواند حال عبادت و دعا داشته باشد و طعم مناجات را بچشد. پرخوری باعث قساوت قلب و تحریک شهوت می گردد. کم خوری و گرسنگی بهترین کمک برای کنترل نفس و شکستن عادت های آن می باشد. زیاده روی در غذا باعث تنبلی و کسالت روح و مریضی بدن و بی رغبتی به عبادت و سخت دل و غفلت از یاد خدا می گردد و صفای روح و نورانیت و حال خوش معنوی را از انسان می گیرد. برای آگاهی بیشتر ر.ک: - انسان و ایمان، شهید مطهری - ایمان، شهید دستغیب - خودسازی (تزکیه و تهذیب نفس)، استاد ابراهیم امینی.
در رابطه با قرب الهی به نکات زیر توجه نمایید: حضرت على«علیه السلام» مىفرماید: «من احبّ ان یعلم کیف منزلته عندالله، فلینظر کیف منزلة الله عنده، فانّ کل من خیر له امران، امر الدنیا و الآخرة، فاختار امر الآخرة على الدنیا، فذلک الذى یحب الله و من اختار امرالدنیا فذلک الذى لا منزله للَّه عنده» ؛بحارالانور، ج 67، ص 25. «هر کس مىخواهد بداند منزلت او نزد خداى متعال چگونه است، باید ببیند منزلت خداى متعال نزد وى چگونه مىباشد؛ زیرا هر کس که مُخیّر گشته است بین دو امر: امر دنیا و آخرت. هر کس امر آخرت را بر دنیا مقدم داشته و اختیار مىکند، پس او خدا را دوست مىدارد، و هر کس امر دنیا را مقدم داشته و آن را برمىگزیند و اختیار مىنماید، پس خداى متعال را نزد وى منزلتى نیست». بر اساس این بیان، اگر انسان در حرکات و سکنات خود جانب خداى متعال را بگیرد. خداى متعال نزد وى منزلت دارد و این، نشانه آن است که او نزد خداوند منزلت دارد.
اما اگر انسان در حرکات و سکنات خود، جانب خدا را مراقبت نکند ،خداى متعال نزد وى، منزلت ندارد و این نشانه آن است که وى نزد خدا منزلت ندارد. مراقبت جانب خدا نیز، به معناى مراقبت ادب حضور در پیشگاه پروردگار است؛ یعنى، رعایت آداب ظاهرى و باطنى. خداوند متعال به ظاهر و باطن احاطه دارد و حاضر در ظاهر و باطن است؛ از این رو در محضر او خلاف مرادِ و رضاى او سر نزند. اگر مىخواهید به خداوند نزدیک شوید، خویش را در حضور او ببینید و ادب حضور را - چه در ظاهر و چه در باطن - مراعات کنید. هر حرکتى که انجام دهید، هر نگاهى که مىکنید، هر کلمهاى که مىگویید و هر آنچه در ظاهر از شما سر مىزند؛ همه در محضر حق است و از نظر جناب او دور نیست و حرکت، نگاه و گفتار شما و آنچه در ظاهر از شما سر مىزند، برخلاف رضاى او نباشد،
هین مراقب باش گر دل بایدت
کز پى هر فعل چیزى زایدت.
هر که ادب حضور را مراقبت کند، بدون شک به خداوند نزدیک خواهد شد.
براى مطالعه بیشتر در این خصوص نگا: مقالات، ج3، ص149 - 155.
نزدیکی به خدا با معرفت ممکن است یعنی کسی که بهتر خدا را بشناسد به او نزدیک تر است آن هم نه هر شناختی زیرا بسیاری از خداشناسان بودند که در لغزشگاه ها نتوانستند خود را حفظ کنند و به عمق جهنم که دورترین مکان از منزلت معرفت حق است پرت شدند. معرفتی موجب نزدیکی به خداست که زنده و پویا باشد و عشق و محبت او را هر لحظه و هر روز در دل زنده سازد. «الشوق خلصان و العارفین»تصنیف غرر الحکم ص 82 حدیث 1293
عشق خالص کننده خداشناسان است. بنابراین معرفتی که قلب را در محبت خداوند خالص می کند موجب نزدیکی به خداست.«ان کنتم تحبون الله فاخرجوا من قلوبکم حب الدنیا»تصنیف غررالحکم ص 141 حدیث 2510 اگر خدا را دوست دارید پس محبت و وابستگی دنیا را از دل بیرون کنید. (رک: آیت الله جوادی آملی. مراحل اخلاق در قرآن، مجلد یازدهم از تفسیر موضوعی)
از طرف دیگر براساس روایات وارد شده ایمان، حق گویی هر چند بر علیه خود انجام دقیق تکالیف الهی، پرداختن به مستحبات، انس با قرآن، تواضع و خوشرویی با مردم، سجده در پیشگاه حق تعالی، شب زنده داری، کارهای عام المنفعه مانند کشاورزی از راه های رسیدن به خداست. در ذیل پاره ای از روایات در این باره تقدیم می گردد: - الامام علی(ع): اقرب الناس من الله سبحانه احسنهم ایمانا ؛ نزدیک ترین مردم به خدای سبحان، نیک ایمان ترین آنهاست».
- «الامام زین العابدین(ع): ان اقربکم من الله اوسعکم خلقا ؛ نزدیک ترین شما به خداوند، گشاده خوترین شماست». - «الامام علی(ع): اقرب العباد الی الله تعالی اقولهم للحق و ان کان علیه، و اعملهم بالحق و ان کان فیه کرهه ؛ نزدیک ترین بندگان به خدای متعال، حق گوترین آنهاست، هر چند به زیانش باشد و عمل کننده ترین آنهاست به حق، هر چند بر خلاف میلش باشد». - « الامام الصادق(ع): فیما اوحی الله عزوجل الی داود(ع): یا داود! کما ان اقرب الناس من الله المتواضعون کذلک ابعد الناس من الله المتکبرون ؛ از وحی های خدای عزوجل به داود(ع) این بود: ای داود! همچنان که نزدیک ترین مردم به خدا فروتنانند، دورترین مردم از خدا گردنفرازانند».
- « الامام الصادق(ع): ثلاثه هم اقرب الخلق الی الله یوم القیامه حتی یفرغ (الناس) من الحساب: رجل لم تدعه قدرته فی حال غضبه الی ان یحیف علی من تحت یدیه، و رجل مشی بین اثنین فلم یمل مع احدهما علی الآخر ؛ سه کسند که در روز قیامت، نزدیک ترین خلق به خدایند تا آن گاه که کار حسابرسی مردم تمام شود: مری که در حال خشم، قدرتش او را به ستم کردن بر زیردستش وا ندارد، مردی که میان دو نفر حرکت کند و به اندازه جو به یکی از آن دو نزدیک نشود و مردی که به سود و زیان خود حق را بگوید».
- « رسول الله(ص): قال الله عزوجل: ... ما تقرب الی عبد بشیء احب الی مما افترضت علیه و انه لیتقرب الی بالنافله حتی احبه، فأذا احببته کنت سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به و لسانه ینطق به و یده التی یبطش بها ان دعانی اجبته و ان سألنی اعطیته ؛ خدای عزوجل فرمود: ... هیچ بنده ای با وسیله ای که نزد من محبوب تر باشد از آن چه بر او واجب کرده ام، به من نزدیک نشد. همانا او با نماز نافله به من نزدیک شود تا آن جا که او را دوست بدارم و چون دوستش بدارم گوش او شوم که با آن بشنود و چشم او شوم که با آن ببیند و زبان او شوم که با آن سخن گوید و دست او شوم که با آن ضربه زند. اگر مرا بخواند، جوابش دهم و اگر از من خواهش کند به او بدهم».
چکار کنیم تا به سعادت واقعی که اسلام و قرآن گفته برسیم؟
