امکان سیر و سلوک بانوان

می خواستم بدانم که آیا خانم ها هم می توانند در مسیر سیر و سلوک به مراحل بالا قدم بگذارند؟

زن بودن یا مرد بودن مربوط به بعد بشری افراد انسانی است، اندیشه داشتن و سلوک عرفانی مربوط به بعد انسانی و الهی انسان است که زن و مرد در آنجا معنا ندارد. به لحاظ انسانی زن و مردم مساوی هستند و هر دو انسانند و می توانند در مسیر کمال و سلوک قرار بگیرند.
بنابراین در رسیدن به کمالات عالى انسانى بین زن و مرد فرقى نمى‏باشد. همان گونه که مردان مى‏توانند به کمالات عالیه ی انسانی دست یابند، زنان هم مى‏توانند به این رتبه برسند. آیات و روایات زیادى تساوى سالکان وصول به کمالات معنوی و حیات روحانى را در زن و مرد به اثبات مى‏رساند؛ «من عمل صالحا من ذکر او انثى و هو مؤمن، فلنحیینه حیوة طیبه...» هر کس عمل صالحى انجام دهد مرد باشد یا زن در حالى که مؤمن هم باشد حتما او را با حیات پاکیزه احیاء و زنده مى‏کنیم (نحل، آیه97).
همچنانکه ملاحظه می کنید آیه شریفه تصریح دارد که در این باب بین زن و مرد هیچ فرقى نیست و در واصل گشتن به حیات معنوى مورد اشاره در آیه، هیچ فرقى بین مرد و زن گذاشته نشده است.
خداوند تعالى در قسمتى از حدیث معراج مى‏فرماید: «فمن عمل برضاى الزمه ثلاث خصال... فاذا احبنى احببته و حببته الى خلقى وافتح عین قلبه الى جلالى وعظمتى، فلا اخفى علیه علم خاصة خلقى؛ هر کس به رضاى من عمل کند سه خصلت را برایش حتم مى‏شمرم... (تا این که در ادامه مى‏فرماید) هرگاه به من محبت ورزد من هم به او محبت مى‏ورزم و محبوب مخلوقاتم قرارش مى‏دهم و چشم قلبش را به روى جلال و عظمت خود مى‏گشایم و علم ویژه خلق خود (و سر باطنى مخلوقاتم) را از او پنهان نمى‏دارم (و به باطن افراد آگاهش مى‏سازم» (حدیث معراج، ارشادالقلوب دیلمى، به نقل از الوافى، ملا محسن فیض کاشانى).
کسى که چنین مقامى را حائز گردد قطعا عارف مى‏باشد و این اثر بزرگ فقط متفرع بر این است که انسان محبت و عشق فطرى دل را براى حضرت دوست بپروراند و آن عشق نهانى بالفعل را صرف معشوق حقیقى کند. در این حدیث شریف هم هیچ فرقى بین مرد و زن نمى‏گذارد، بنابراین هیچ تفاوتى بین زن و مرد در سیر و سلوک الی الله نیست. گوى و میدان براى هر دو آماده است و زنان هم مثل مردان مى‏توانند به مدارج و مراحل بالاى کمال برسند.
بنابراین:
1- آیات قران و روایاتی که انسان را به کمال و معرفت و سلوک الهی دعوت کرده است عام و کلی است و مخاطب در آنها انسان های مؤمن است و اختصاصی به مردان ندارند.
2- امکان تعالی و عروج معنوی و روحی برای همه انسان ها وجود دارد و زمینه آن برای همه فراهم است و کسی از این نعمت محروم نشده مگر این که کسی خود را محروم کند.
در تأیید مطالبی که بیان شد می توان به نمونه هایی از زنانی که خداوند آن ها را الگوی همه ی زنان و مردان قرار می دهد نام برد:
1- حضرت زهرا (سلام الله علیها) الگوی هر زن و مرد مسلمانی است و بر همه ی ما واجب است از ایشان درس گرفته و او را الگوی خود قرار دهیم. حضرت صدیقه ی طاهره (سلام الله علیها) در طول زندگی خود از هر عیب و خطا و گناهی, پاک و طاهر بود. آیه تطهیر در قرآن کریم در خصوص ایشان و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) نازل شده است. لذا حضرت زهرا (سلام الله علیها) –با اینکه زن بودند- توانستند خود را به مقام عصمت برسانند.
حضرت ارتباطی عمیق با قرآن داشتند؛ تا جایی که می فرمایند:... ستایش خدای را که مرا منکر امری از کتابش قرار نداده و در هیچ حقیقتی از امر کتاب, مرا سرگردان ننموده است و ستایش خدای را که مرا به دینش هدایت کرد و مرا کسی قرار نداد که غیر او را عبادت کنم.
در تاریخ آمده که زنان اهل مدینه سؤالات خویش را از حضرت زهرا (سلام الله علیها) می پرسیدند و حضرت با صبر و حوصله به آنها پاسخ می دادند و از آنجا که علم معصومین (علیهم السلام) از جانب حضرت حق به آنها افاضه می شد, هیچ سؤالی نبود الا اینکه پاسخ آن در نزد حضرات زهرا (سلام الله علیها) باشد.
در روایت آمده که حضرت زهرا (سلام الله علیها) از فرط کثرت نماز, پاهای مبارکش ورم کرده بود و در حالات ایشان در نماز آمده است: فاطمه ی زهرا (سلام الله علیها) در نماز از شدت خوف خداوندی نفس نفس می زد و گریه در گلویش می شکست. این حالتها همه نشان از درک عظمت حق تعالی است.
از مهمترین ویژگی های حضرت زهرا (سلام الله علیها) اخلاص در عمل و ایثار و از خود گذشتگی است. در روایت آمده که امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) هر دو بیمار شدند و حضرت علی و حضرت زهرا (سلام الله علیهما) برای شفای فرزانشان نذر کردند که سه روز روزه بگیرند. روز اول هنگام افطار, مسکینی به در خانه آمد؛ آن ها همه ی افطار خود را به او بخشیدند و با آب افطار کردند.
روز دوم یتیمی در خانه را زد و باز همگی افطار خود را به او بخشیدند و دوباره با آب افطار کردند و روز سوم یک اسیر به در خانه آمد و باز هم, همگی افطار خود را به او دادند. آیه نازل شد و خداوند فرمود: «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا ً و یتیما و اسیرا» غذای خود را به خاطر حب و دوستی خدا به مسکین و یتیم و اسیر می خورانند. و در ادامه خداوند انگیزه ی آنها را از این اطعام بیان کرده می فرماید: «انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و لا شکورا» ما فقط اطعام می کنیم شما را برای وجه خدا و از شما پاداش و تشکر نمی خواهیم.
دوست گرامی! آنچه از فضایل حضرت زهرا (سلام الله علیها) گفته شد, قطره ای از دریای بی کران فضایل آن بانوی دو عالم است و الگو بودن ایشان، حکایت از آن می کند که حضرت به مقامی رسیده اند که خداوند همگان را به تبعیت از ایشان فرمان می دهد.
2- خداوند در قرآن کریم درباره ی حضرت مریم (سلام الله علیها) می فرماید: «وَإِذْ قَالَتِ الْمَلاَئِکَةُ یَا مَرْیَمُ إِنَّ اللّهَ اصْطَفَاکِ وَطَهَّرَکِ وَاصْطَفَاکِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِینَ؛ و (به یاد آورید) هنگامی را که فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزیده و پاک ساخته، و بر تمام زنان جهان، برتری داده است» (سوره 3 آیه 42)
و یا در جایی دیگر می فرماید: «فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَکَفَّلَهَا زَکَرِیَّا کُلَّمَا دَخَلَ عَلَیْهَا زَکَرِیَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقًا قَالَ یَا مَرْیَمُ أَنَّى لَکِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِندِ اللّهِ إنَّ اللّهَ یَرْزُقُ مَن یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ؛ پس پروردگارش وى [=مریم] را با حسن قبول پذیرا شد و او را نیکو بار آورد و زکریا را سرپرست وى قرار داد زکریا هر بار که در محراب بر او وارد مى‏شد نزد او [نوعى] خوراکى مى‏یافت [مى]گفت اى مریم این از کجا براى تو [آمده است او در پاسخ مى]گفت این از جانب خداست که خدا به هر کس بخواهد بى شمار روزى مى‏دهد (سوره 3 آیه 37)
همانطور که شما پرسشگر گرامی ملاحظه می کنید، حضرت مریم (سلام الله علیها) به مقامی رسیده است که خداوند او را بر تمام زنان زمان خویش، برتری داده و او را به جایی رسانده است که ملاءکه برای او غذای بهشتی می آوردند.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «مریم سرور زنان جهان در عصر خود بود، اما فاطمه (سلام الله علیها) سرور همه زنان از آغاز تا پایان است».
3- آسیه همسر فرعون در آیه یازده سوره تحریم به عنوان الگو مطرح شده است. «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لی‏ عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ وَ نَجِّنی‏ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّنی‏ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمینَ؛ و خداوند برای مؤمنان، به همسر فرعون مثل زده است؛ در آن هنگام که گفت: پروردگارا! خانه ای برای من نزد خودت در بهشت بساز و مرا از فرعون و کار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهایی بخش.»
در زمان خود ما نمونه هایی مانند خانم مجتهده اصفهانی و نیز نمونه های زنان عارفه و اهل کمالی مانند رابعه عدویه و مانند آن گواه ممکن بودن سیر و سلوک برای خانم ها و رسیدن آنها به نقطه اوج کمالات انسانی و الهی است.
پس نتیجه می گیریم که هیچ محدودیتی در سیر و سلوک و رسیدن به قرب الهی برای زنان وجود ندارد و البته زمینه سلوک به لحاظ شرایط بیرونی مانند شرایط و زمینه های اجتماعی برای مردان فراهم تر است، نه این که این راه بر روی خانم ها بسته باشد.

*براى آگاهى بیشتر ر.ک:
1- خودشناسى براى خودسازى محمد تقى مصباح یزدى
2- راه خودسازى جوانان سید محمد تقى قادرى
3- زن در آیینه جمال و جلال جوادى آملى