مراحل سیر و سلوک
با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز پاسخگویی به سوالات دینی
گفتنى است که ارباب سیر و سلوک و علما و دانشمندانى که در این راه گام برداشته و تعلیمات قرآن و سنت را راهنماى خویش قرار داده (نه صوفیانى که تحت تاثیر مکتبهاى التقاطى و غیر اسلامى بودهاند) هر یک براى خود روشى را پیشنهاد کردهاند; یا به تعبیر دقیقتر، مراحل و منزلگاه هایى در نظر گرفتهاند از جمله:
به طور مثال در کتاب بحرالعلوم که به فقیه باهر و علامه ماهر «بحرالعلوم» نسبت داده شده است، براى سیر و سلوک الى الله و پیمودن راه قرب به پروردگار عوالم چهارگانه و به تعبیر دیگر، چهار منزلگاه مهم ذکر شده است:
1- اسلام
2- ایمان
3- هجرت
4- جهاد
و براى هر یک از این عوالم چهارگانه سه مرحله ذکر شده است که مجموعا دوازده مرحله مىشود که پس از طى آنها، سالک الى الله وارد عالم خلوص مىگردد، و این مراحل دوازدهگانه به شرح زیر است:
-منزل اول، اسلام اصغر است، و منظور از آن اظهار شهادتین و تصدیق به آن در ظاهر و انجام وظائف دینى است.
-منزل دوم، ایمان اصغر و آن عبارت از تصدیق قلبى و اعتقاد باطنى به تمام معارف اسلامى است.
-منزل سوم، اسلام اکبر است و آن عبارت است از تسلیم در برابر تمام حقایق اسلام و اوامر و نواهى الهى.
-منزل چهارم، ایمان اکبر است و آن عبارت از روح و معنى اسلام اکبر مىباشد که از مرتبه و اطاعتبه مرتبه شوق و رضا و رغبت منتقل شود.
-منزل پنجم، هجرت صغرى است، و آن انتقال از «دارالکفر» به «دارالاسلام» است مانند هجرت مسلمانان از مکه که در آن زمان کانون کفر بود به مدینه.
-منزل ششم، هجرت کبرى است، و آن هجرت و دورى از اهل عصیان و گناه و از همنشینى با بدان و ظالمان و آلودگان است.
-منزل هفتم، جهاد اکبر است، و آن عبارت از محاربه و ستیز با لشکر شیطان استبا استمداد از لشکر رحمان که لشکر عقل است.
-منزل هشتم، منزل فتح و ظفر بر جنود و لشکریان شیطان، و رهایى از سلطه آنان و خروج از عالم جهل و طبیعت است.
-منزل نهم، اسلام اعظم، و آن عبارت از غلبه بر لشکر شهوت و آمال و آرزوهاى دور و دراز است که بعد از فتح و ظفر، عوامل بیدار کننده برون بر عوامل انحرافى درون پیروز مىشود و اینجاست که قلب، مرکز انوار الهى و افاضات ربانى مىگردد.
-منزل دهم، ایمان اعظم است، و آن عبارت از مشاهده نیستى و فناى خود در برابر خداوند است، و مرحله دخول در عالم فادخلى فى عبادى وادخلى جنتى است که در این هنگام حقیقت عبودیت و بندگى خدا ظاهر مىشود.
-منزل یازدهم، هجرت عظمى است، و آن مهاجرت از وجود خود و به فراموشى سپردن آن، و سفر به عالم وجود مطلق، و توجه کامل به ذات پاک خداست که در جمله «وادخلى جنتى» خطاب به آن شده است.
-منزل دوازدهم، جهاد اعظم است که بعد از هجرت از خویشتن، متوسل به ذات پاک خداوند مىشود تا تمام آثار خودبینى در او محو و نابود گردد و قدم در بساط توحید مطلق نهد.
بعد از پیمودن این عوالم دوازدهگانه وارد عالم خلوص مىشود، و مصداق «بل احیاء عند ربهم یرزقون» مىگردد.
برای اطلاع از تفصیل مطلب می توانید به رساله سیر سلوک منسوب به علامه بحر العلوم مراجعه فرمائید.
اما از آنچه علماى سیر و سلوک و رهروان این راه بر مىآید ، اصول مشترک زیر استفاده مىشود:
1- هدف اصلى لقاءالله و شهود ذات پاک پروردگار با چشم دل و حضور روحانى و معنوى در محضر اوست.
2- براى رسیدن به این مقصد، نخستین گام توبه از همه گناهان و شستن رذائل اخلاقى و آراسته شدن به فضائل اخلاقى است.
3- در این راه باید آداب چهارگانه مشارطه و مراقبه و محاسبه و معاقبه را فراموش نکند; یعنى، صبحگاهان با خود شرط کند که گرد گناه و خلاف رضاى حق نگردد و در تمام مدت روز مراقب نفس سرکش باشد و شامگاهان و هنگام خواب به محاسبه بنشیند و اگر خلافى از او سرزده بود خود را به وسیله ترک انواع لذائذ مجازات و عقوبت کند.
4- مبارزه با هواى نفس که بزرگترین سد این راه است از واجبترین واجبات مىباشد.
5- توجه به اذکار و اورادى که در شرع مقدس وارد شده است،مانند قرائت قرآن و گفتن اذکار و اورادی که عمومی بوده و گفتن آن بدون اجازه استاد سلوک مشکلی ایجاد نمی کند. مانند ذکر استغفار و صلوات.در مورد مقصود شما یعنی چله نشینی نیز باید عرض کنم اگر در این 40 روز از اذکار عمومی استفاده کنید،ایرادی ندارد. ولی اگر بخواهید از نزد خود اذکار و اورادی را بگوئید، شما را به شدت از اینکار منع می کنیم که چنین کاری باید تحت نظر یک استاد راه پیموده صورت گیرد.
6- توجه قلبى به حقیقت توحید ذات و صفات و افعال خداوند و غرق شدن در صفات کمال و جمال او، توشه دیگرى براى این راه پرفراز و نشیب است. و این امر مهم ابتدائا با مطالعه کتبی در اصول عقاید، خصوصا توحید، به دست می آید.
کتاب توحید، اثر شهید سید عبدالحسین دستغیب و کتابی با همین نام از استاد شهید مطهری برای شروع مطالعه بسیار مناسب است.
7- شکستن بزرگترین بت و آن بت انانیت و توجه به خویشتن، از مهمترین شرائط وصول به مقصد است.
8- استفاده از وجود استاد و مربى که زیر نظر او کار کند و همچون طبیب به درمان او بپردازد، را گروهى شرط دانستهاند; و بعضى نیز روى آن تکیه خاصى ندارند. هر چند متاسفانه توجه به استاد در مورد بسیارى از اشخاص سبب شده که در دام شیاطین خطرناکى که خود را به صورت فرشته نشان مىدادهاند! بیفتند و دین و دنیا و ایمان و اخلاق آنها بر باد رود! بعضى وظیفه ارشاد خلق و پیمودن راه انبیا و اولیا در هدایت مردم، و امر به معروف و نهى از منکر را به عنوان آخرین مرحله آوردهاند در حالى که بسیارى مطلقا سخنى از این مرحله بر زبان نرانده و سالک را به خودش واگذاردهاند.
اما آنچه از راه و روش علمای اعلام به دست می آید لزوم استفاده از استادی راه طی کرده در این مسیر پرفراز و نشیب است.
لذا توصیه می کنیم اولا به هر کسی اعتماد نکنید و جان خود را به هر کسی نسپارید و ثانیا با طی مراحل اولیه که به آن اشاره شد، خود را آماده کرده و از خداوند متعال تقاضای رسیدن به محضر چنین استادی را داشته باشید.
