رابطه تغذیه و تهذیب نفس

 

لطفا در مورد غذا در تهذیب نفس برایم توضیح دهید.

همان طوری که کردار انسان تأثیر مثبت یا منفی در قلب و دل دارد، غذا نیز از نظر کمیت و کیفیت تأثیر بسزایی در نورانیت یا سیاهی قلب دارد. غذای طیب به دل توفیق روآوری به خدا می‏بخشد و در عبادت تاثیر می گذارد.
خوردن غذاهای حلال وپاکیزه با رعایت ضوابط آن بلا مانع است اما حلال بودن یک چیزاست. ورعایت مسایل اخلاقی وسیر سلوکی مقوله دیگری است.ترک بسیاری از اعمال حلال برای کسی که میخواهد به مراحلی از کمال برسد لازم است .
قاعده کلی این است که در تهذیب نفس انسان باید به جایی برسد که جنبه معنوی و قوای روحی و عقلی او بر قوای شهوت و غصب و وهم او چیره و حاکم باشد و هر چیزی که به این کار کمک کند در این راه مفید خواهد بود.
لذا بزرگان اخلاق در این باره توصیه هایی داشته اند.البته شرایط و ویژگی های جسمی و روحی افراد مختلف و گوناگون است و باید برای هر کسی نسخه ای مناسب با بیماری و مرض او نوشته شود.
انسان در این مورد نباید دچار افراط و تفریط گردد که هر دو زیانبار و خطرناک است. مثلا، خواب زیاد انسان را خمود و تنبل و بی حال می کند و خواب کم نیز امکان انجام کارها و فعالیت های روزمره و عبادت و نماز را به انسان نمی دهد.
جسم ما همچون مرکبی است که قرار است ما را به سر منزل مقصود برساند.
ما در یک تقسیم بندی در موضوعات زیر بحث می کنیم.
الف)غذای حرام ب)اسراف ج)پرخوری د)غذای مکروه ی) آداب غذا خوردن
الف)غذای حرام
خداوند متعال می فرماید:
«فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلی طَعامِهِ»انسان می باید به قوت و غذای خود (به چشم خرد و احتیاط) بنگرد.
امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ به عثمان بن حنیف نوشت:
«... فما اشْتَبه علیْکَ عِلْمه فَالْفِظهُ... .»
... آنچه را که حلال بودنش برای تو روشن نبود از دهان بیرون بینداز... .
بنابراین، مهمترین چیزی که مؤمن سالک باید از آغاز راه به آن توجه داشته باشد نگهداشتن شکم از حرام است
اهل تقوا علاوه بر آنکه از حرام‎های بیّن پرهیز دارند از خوردن غذاهای شبهه ناک و نظرهای فتنه انگیز خودداری می‎کنند .
ابو بصیر می گوید: شخصی حضور امام باقر ـ علیه السّلام ـ عرض کرد: من در مقام عمل ضعیف و ناتوانم و کمتر توفیق دارم که روزه (مستحبی) بگیرم لکن امیدوارم که بجز حلال چیزی نخورم. امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمود:
«أیُّ الْإجتهاد أفْضلُ من عفَّه بَطْنٍ و فرْجٍ؟»
کدام کوشش و ریاضت بالاتر از حفظ شکم و دامن از حرام است؟
و در حدیث دیگر نیز از آن حضرت آمده است:
«ما عُبِدَ اللهُ بشیْءٍ أفْضل من عفَّه بطنٍ و فرْجٍ.»
هیچ عبادتی نزد خدا به اندازه نگهداری شکم و دامن از حرام ارزش ندارد.
ب)اسراف
اسلام به همه اجازه داده که مالی را که تولید می کند به آن مقداری که لازم دارد و نیاز اوست، در حد شأن و مرتبه خود مصرف کند. همه می توانند خانه، ماشین و لباس و ... در شأن خود تهیه نمایند.
همان‏گونه که در آیه 31 سوره اعراف آمده است: «کُلُوا وَ اِشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا» نهى در «لاتسرفوا» مطلق است. بنابراین موارد ذیل را شامل مى‏شود:
1) دور ریختن غذا و استفاده صحیح نکردن از آن.
2 ) اسراف در خوردن از الوان مختلف خوردنى‏ها و آشامیدنى‏ها؛ یعنى، هر چه را انسان هوس کرد بلا درنگ سراغ آن برود.
از نبى اکرم(ص) نقل شده که مى‏فرماید: «انّ من الاسراف ان تأکل کل ما اشتهیت‏»؛از موارد اسراف این است که هر چیزى را هوس کردى بخورى‏.
3 ) اسراف در کیفیت؛
بدین معنى که وقتى غذاى مورد نیاز بدن با هزینه کمترى تأمین مى‏شود به قدرى کیفیتش را بالا ببرند که چندین برابر هزینه پیدا کند؛ قهراً این هم اسراف خواهد بود. آیا سفره‏هاى رنگینى که اعیان و اشراف برپا میکنند با آن هزینه‏هاى سرسام‏آور اسراف نیست؟ بنابراین نفس پرخورى به ویژه اگر براى سلامت انسان مضر باشد نیز مشمول آیه بوده و اسراف به شمار مى‏رود. که درجایش بحث خواهیم کرد.
ج) پرخوری
یکی از موانع تهذیب نفس، پرخوری و شکم پرستی است، شخصی که شبانه روز تلاش می‌کند غذاهای خوب و لذیذ تهیه کند و شکم را از انواع غذاها انباشته سازد چگونه می‌تواند با خدای خویش خلوت کند، با او انس بگیرد و راز و نیاز کند. انسان با شکم انباشته از غذا چگونه می‌تواند حال عبادت و دعا داشته باشد. کسی که لذّتش را در خوردن و آشامیدن می‌داند، چگونه ‌می‌تواند طعم ولذت مناجات را بچشد و به همین جهت اسلام از پرخوری مذمت نموده است.
حضرت صادق (علیه‌السلام) به ابوبصیر فرمود: شکم در اثر پرخوری طغیان می‌کند و نزدیک‌ترین احوال بنده به خدا هنگامی است که شکمش خالی باشد و بدترین حالات وقتی است که شکمش پر باشد.
حضرت صادق (علیه‌السلام) فرمود: خداوند سبحان پرخوری را مذموم می‌داند.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: پرخوری نکنید که نور معرفت در قلب شما خاموش می‌گردد.
حضرت صادق در حدیثی فرمود، برای قلب مؤمن چیزی زیانبارتر از پرخوری نیست، پرخوری باعث قساوت قلب و تحریک شهوت می‌شود و گرسنگی غذای روح و طعام قلب و صحت بدن می‌باشد
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمود: هنگامی که خدا صلاح بنده‌اش را بخواهد قلت کلام و قلت طعام و قلت خواب را به او الهام می‌کند.
اما یادآوری این مطلب هم ضروری است که سالک الی الله نیز مانند سائر مردم برای زنده ماندن و نیروی عبادت نیاز به غذا دارد. اما باید به مقدار تأمین نیازهای بدن غذا بخورد و از پرخوری جدّاً اجتناب نماید. زیرا پرخوری اسباب کسالت و بی‌رغبتی به عبادت و قساوت قلب و غفلت از یاد خدا می‌شود بر عکس کم خوری و گرسنگی موجب سبکی و آمادگی برای عبادت و توجه به خدا می‌شود و این موضوع کاملاً مشهود است که انسان در حال گرسنگی از صفای روح و نورانیت و حال خوش برخوردار است که با شکم پر، برخوردار نخواهد بود.
د) غذای مکروه
در رابطه تأثیر انجام مکروهات در زندگی گفتنی است که هر یک از مکروهاتی که در دین اسلام مطرح شده است قطعا انجام آن یک تأثیر منفی در زندگی انسان دارد. البته این تأثیر به قدری نیست که موجب هلاکت معنوی انسان و یا افت معنوی شدید او شود. اما به هرحال تأثیر منفی دارد. و آن را جز افرادی که از لطافت روح بالایی برخوردار هستند احساس نمی کنند. در واقع گناهان برای انسان به منزله غذای مسموم هستند که با خوردن هر لقمه آن , دستگاه گوارش انسان دچار مسمومیت بیشتری می شود تا جایی که ممکن است او را دچار مسمویت شدید کند. مکروهات به منزله غذای غیر بهداشتی هستند که هر چند منجر به مسمومیت نمی شود اما به هرحال تأثیر منفی هر چند کم در سلامت انسان دارد.
اگر روح انسان را به یک تابلو تشبیه کنیم چنانچه این تابلو بسیار کثیف و آلوده باشد, آلودگی های بعدی را در آن متوجه نمی شویم . انسانی که گناهان فراوان انجام داده و به قساوت قلب مبتلا شده است , گناهان بزرگ برای او عادی شده و انجامش روح او را مکدر نمی سازد. اما انسانی که روحش پاک و لطیف است نه تنها فکر گناهان بزرگ را هم نمی کند بلکه اگر مکروهی را انجام دهد در خود احساس کدورت و تیرگی می کند مانند تابلو بسیار تمیزی که با نشستن کوچکترین گرد و غباری بر آن , افراد متوجه می شوند و آن را پاک می کنند.
مرحوم استاد شهید مطهری در شرح حال یکی از اساتید معنوی خود می گوید: آن عالم بزرگوار شبی در جلسه شعری شرکت کرده بود و به ناچار او هم اشعاری را قرائت کرد و با توجه به این که خواندن شعر در شب مکروه است , آن شب را برای نماز شب بیدار نشد و خودش فرمود این نتیجه آن جلسه دیشب است که عمل مکروه را انجام دادم .
. بنابراین تمام مکروهات دارای آثار منفی در زندگی مادی و یا معنوی انسان هستند اگر چه انسان آن را حس نکند,
ی)آداب غذا خوردن غذا خوردن آدابی درد که در رساله های عملیه مشروح بیان شده ما در اینجا مختصری اشاره می کنیم.
1 . از حضرت امام علی علیه السلام منقول است : هر گاه برای غذا خوردن نشستید به روش بندگان دو زانو بنشینید . و یک پا را روی پای دیگر مگذارید . چهار زانو منشینید که خداوند کسی را که اینگونه بنشیند دشمن می داند .
2. از حضرت امام علی علیه السلام و ائمه صلوات الله علیهم اجمعین منقول است : هر کسی که می خواهد خیر خانه اش بسیار شود پیش از غذا دست ها را بشوید و فرمودند که دست شستن پیش از غذا فقر را از بین می برد و روزی را زیاد می کند و چرک را از لباس دور می کند . چشم را جلا می دهد و درد ها را از بدن دور می کند .
3. در حدیث معتبر منقول است که پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به حضرت امام علی علیه السلام فرمودند: یا علی ! در اول و آخر غذا نمک بخور که هر کسی که غذا را با نمک آغاز و به نمک تمام کند خداوند تعالی از او هفتاد نوع بلا را که کمترین آنها خوره باشد دفع می کند.
برای مطالعه بیشتردراین مورد به رساله های عملیه مراجعه شود.
منابع
1-بحارالانوار
2-(میزان الحکمه , ج 3,)
3- حلیة المتّقین / علّامه مجلسی
4-وسایل الشیعه
5-مستدرک الوسایل الشیعه
برای مطالعه بیشتر به سایت پرسمان/اخلاق مراجعه کنید